Beste Joe,

Ze zeggen, dat openbare kunst maakt dat je weer oog krijgt voor je omgeving, voor de dingen die je dag in dag uit ziet, maar daardoor nooit meer bekijkt: ze zijn vanzelfsprekend geworden en hebben ons daarom niets meer te zeggen. Dat is voldoende reden om openbare kunst uit de renovatiepot te financieren: zij renoveert immers onze kijk op de dingen.

Christo èn Zjaanglood natuurlijk heeft het helemaal voor elkaar: met medeweten van zijn willige slachtoffers pakt hij de statussymbolen van werelds grootmachten één voor één in. Wat geen volk ooit gelukt is, klaart Christo in zijn eentje. Zodra je ergens doekjes omwindt, vindt iedereen het prachtig. Hoe magistraal deze versluiering van de macht ook is, het is als kunstprojekt het Noordereiland onwaardig. Nee, het idee voor het ultieme kunstwerk moet veel simpeler zijn. Zo simpel zelfs, dat het in zijn eenvoud niettemin beantwoordt aan de hoogste aspiraties van de mens: zich te verheffen om zich even, heel even gewichtsloos te weten.

Kunst, echte kunst heroriënteert niet alleen onze manier van kijken, zij oriënteert ook ons handelen, ze geeft er een richting aan. Dat is volgens ingewijden de reden waarom kunst uit rituelen is voortgekomen: kunst brengt mensen bij elkaar en tovert ze iets voor wat niet bestaat, maar de toeschouwers wel beïnvloedt.

Al dat geëmmer over de Hef kan in een klap uit de wereld worden geholpen als het Eiland tot kunstwerk wordt verheven. Maar wat is het Eiland eigenlijk?

Ooit moet er een tijd geweest zijn dat het vlakke silhouet van deze van Feijenoord afgesneden taartpunt dat zich aftekent in het zachtrode avondlicht van een zon die haast zichtbaar langzaam het stadscentrum inzakt, dat dit silhouet niet doorstoken werd door de vertikale stakeltsels van bokken en kranen. Heel, heel lang geleden moet het staccatoritme van de heimachines niet het meest vertrouwde geluid van eilandbewoners zijn geweest. Maar dat weet niemand meer. Het Eiland en de bokken zijn even onverbrekelijk met elkaar verbonden als het Eiland en de Hef. De puls van het sissende gestamp met die droge echo's die tussen Zuid en het centrum weerkaatsen, vormen sinds onheuglijke tijden zijn hartslag. De architect van de Erasmusbrug heeft het goed gezien: de takliftbokken zijn het Eiland. De knik in de pyloon is daarom meer dan een architektonische kwinkslag of een esthetische geste: het is voor alles een deemoedige, respectvolle hoofdknik voor haar inspiratie.

Een kunstwerk moet zich voegen naar het leven zodat het leven zich als een kunstwerk kan realiseren. Zeggen sommige lieden die zeggen dat ze verstand van kunst hebben. Laat het zo zijn.

Een combinatie van willekeurige observaties in de direkte omgeving volstaat. Kralingen. Moeiteloos wordt een hele wijk ondergraven zonder dat er een huis hoeft te worden afgebroken. Het Eiland. Voor de Punt wordt midden in de Maas een bouwput voor de fundering van de pyloon afgedamd. Zo maar, midden in het water een plek waar je kunt lopen zonder natte voeten te krijgen. Eerder is voor de spoortunnel het eiland als een kwarktaart in tweeën gesneden. Nu zit er ergens daaronder een groot gat. Niemand merkt er iets van. Toch is het er.

Het kan dus.

Het probleem is niet de fundering. Het doorzagen evenmin. Op het juiste punt terug laten zakken, dat kan een struikelblok vormen. Dit moet dus niet te haastig gebeuren. Maar voordat het zover is, moet er eerst een damwand om het Eiland. Dan graven hele kleine graafmachines beetje voor beetje de grond eronder vandaan, voorzichtig manoeuvrerend rond betonnen en houten heipalen. Door middel van een vernuftige constructie dient, als in een mijnschacht, het plafond van deze ondergrondse ruimte zo te worden gestut dat er uiteindelijk onder het gehele eiland een onderaardse ruimte ontstaat. Dan breekt een precaire fase in het project aan: aan het plafond van deze ruimte moet nu een laag van gewapend beton worden aangebracht. Deze wordt op zijn beurt verzonken in een dragende, stalen constructie waar zich aan de buitenzijden om de 10 meter ringen bevinden die zonder enige tussenverbinding uit de dragende constructie steken. Toegegeven, het is geen makkelijk karwei, maar vergeleken bij het Deltaplan een peuleschil. Zodra dat klaar is, wordt iedere betonnen of houten heipaal vlak onder deze vloer doorgezaagd, waarna eindelijk de damwand weer kan worden weggenomen en de oorspronkelijke toestand ogenschijnlijk wordt hersteld. De Maasbrug wordt echter, daar waar hij de oevers van het Eiland kruist, nauwelijks waarneembaar overdwars doorgezaagd. Dit gebeurt ook bij de Hef. De spoortunnel vormt geen probleem: die ligt immers onder de uitgegraven ruimte.

Echte kunst, zeggen sommigen die het weten, verandert niet alleen een klomp materie, maar transformeert vooral ons bewustzijn van de wereld. Daaraan is dus voldaan: zonder dat er iets te zien is, is iedereen zich er plotseling bewust van het Eiland zich van haar omgeving kan scheiden. Voor kunst is deze mogelijkheid voldoende.

Nu blijkt wat ware kunst vermag: er is iets geschapen dat daarvoor niet bestond. Iets heel fundamenteels: een bodem. Het eiland heeft voor het eerst een bodem, zoals een schip. De schepping van deze bodem is echter zo dubbel als wat: op het moment dat het Eiland feitelijk loskomt van de fundamenten die hem nog met de aardkluit en met de hem omgevende wereld verbond, op dat moment krijgt het Eiland voor het eerst een draagvlak. En op datzelfde moment verandert het in het door Joe Cillen begeerde schip. Helaas, nadien zal er nooit meer een boot kunnen aanmeren: de oevers van het Eiland zijn nu boordranden geworden.

Echte kunst, zeggen anderen die alleen maar kijken, verjongt de wereld, omdat het haar geschiedenis even doet vervluchtigen. Echte kunst, zo voegen zij er heel wijs aan toe, vertraagt de wereld ook: treffende kunst doet je soms vergeten dat je eigenlijk geen tijd hebt om ernaar te kijken.

Het kunstproject Eiland verenigt al deze eigenschappen in zich: men zal op en uitkijken. Want eens per jaar zal het Eiland, als in een moederlijke omarming, omringd zijn met bokken en kranen die hun takels in de ogen zullen haken. Op de langste dag van het jaar, precies om zes uur 's middags als de zon in het verlengde staat van een lijn die van de Hef naar de pyloon van de Erasmusbrug kan worden getrokken, precies op het tijdstip waarop decennia terug de vermoeide massa's de fabriekspoorten verlieten, op dat zinderende moment dat de vrijheid lokte en de heimachines stilvielen, op dat moment barst, onder het aanzwellend gedonder van B14s die even later tonnen confetti over het Eiland zullen uitstrooien, een speciaal door Stockhausen gecomponeerd muziekstuk voor heimachines en scheepshoorns los en trekken de staalkabels van de bokken zich strak als pezen van een boog. Het snerpende geluid van al deze kabels zal het begin accoord zijn van de apotheose: in precies één uur zal het eiland loskomen van de aarde tot ze op gelijke hoogte met de haar omringende bruggen is. Op dat mystieke moment is de Eiland de Hef, de Hef het Eiland. Ontstegen aan de materie, vrij zwevend in het zwerk, wordt de massa heel, heel even verheven.

Nee, niet buitengaats, Joe. Daarvoor zijn de golven te hoog en de baren te woest. Bovengaats, zullen we, bovengaats als een nieuwe Zeppelin.

Als toegift mag Christo tijdens de festiviteiten die tot zonsopgang zullen duren de Maas inpakken.